Już zapomniałem o Dwóch latach w Phenianie, a tymczasem
sypnęło recenzjami tej książki.
W „Twórczości” nr 3/2015 Paweł Michał Wiśniewski pisze:
Jeśli więc nie reportażem, to w takim razie czym są Dwa lata
w Phenianie? (…) są próbą rozliczenia się z dzieciństwem, „czasem, który się
dłużył” i jednocześnie smutnym uświadomieniem sobie dorosłości, „czasu, który
ucieka”. Bohater nie może się pogodzić z przemianą, jaka w nim samym zachodzi,
czy to na skutek pobytu w Korei, czy też wewnętrznej walki, toczonej między
chłopcem a mężczyzną.
W „Toposie” nr 1/2015 wtóruje mu Barbara Sokołowska, która
zauważa:
Nowaczewski wie, że nawet jeśli doświadczył koreańskiej
rzeczywistości, to na specjalnych warunkach, „jakby eksterytorialnie”. Nie
poznał komunistycznego piekła, więc jego wspomnienia, zaznacza, nie mają
wymiaru sensacyjnych, ale i dramatycznych doniesień z gułagu, miejsca
prześladowań, drastycznych ograniczeń wolności. Poruszał się po wytyczonych
drogach, bo Phenian był miastem zamkniętym – ale jako dziecko nie wiedział o
tym. W obrębie wyznaczonym wszystko funkcjonowało prawidłowo, mechanizm się
sprawdzał (…) To, czego dziecko nie umiało nazwać, spostrzec, widzi już
dorosły. On interpretuje, dookreśla, nazywa. Cóż inny zupełnie jest poziom
postrzegania świata przez chłopca, inni przez mężczyznę. Odczucia dziecka
rozmyły się, a próby przywołania ich, odpomnienia, wydają się być czasami
daremne.
Piotr Gajda na łamach „Arterii” (nr 18) widzi w Dwóch latach w Phenianie
podróż w głąb siebie:
Po ponad dwudziestu latach nadal zmaga się z tamtym
chłopcem, jakby nie bardzo wierząc w koniec dzieciństwa. Bogatszy o zdobytą
później wiedzę na temat Korei pozostaje przy perspektywie kilkunastoletniego
chłopaka, nadając jego opowieści „dorosłe” literackie kontury. Mimo to mamy do
czynienia cały czas z poważną literaturą non fiction, której najlepszym
składnikiem jest uwypuklony przez autora kontrast pomiędzy epokowymi przemianami roku 1989, zachodzącymi
w odległej ojczyźnie, a zaduchem komunistycznej Azji. Dwa lata w Phenianie to
przede wszystkim świetny literacki opis anty-przygody nieco wyalienowanego
dwunastolatka, który żyjąc w egzotycznym miejscu, myślał prawie bez przerwy
tylko o tym, że na swoje nieszczęście zatrzymał się w rozwoju, podczas gdy jego
rówieśnicy tam daleko, na polskich podwórkach dopiero co zaczęli żyć naprawdę.
Takie spojrzenie mówi najwięcej o tym, czym naprawdę była (i wciąż jest) Korea
Północna opisana przez twórcę Elegii dla Iana Curtisa – gorzkim i trującym
klejem po drugiej stronie egzotycznego znaczka.
Tony krytyczne przeważają natomiast w recenzji zamieszczonej
w gdańskim „Autografie” (nr 1/2015). Jest to jak najbardziej zrozumiałe, gdyż
jej autor Eugeniusz Kurzawa diametralnie inaczej niż ja ocenia okres PRL.
Pisząc o Korei A.
Nowaczewski przy okazji – nie wiem zresztą czemu – wylał na karty pretensje do
minionej Polski Ludowej. Jakby mało ich było w polskich mediach, polityce.
Szkoda, bo bez tego mogła powstać ciekawa książka. Choć i tę przeczytałem z
oczywistym dla mnie zainteresowaniem –podsumowuje recenzent. Wcześniej wytyka m.in.:
Co mnie irytuje to
(zresztą nie tylko w przypadku tego autora), to posługiwanie się obcym mi,
ideologicznym językiem polskim. Kilkakrotnie jeżyłem się czytając o „Sojuzie”, „sowieckiej”
szkole czy ambasadzie (rozdział „Co tam robiłeś”). Czy nie można napisać o „radzieckiej”
szkole? To już wolę jak ktoś używa zwrotu „ruskiej”, bo tak mówiły np.
dzieciaki (i ja też) w czasach szkolnych, ale bez dzisiejszego ładunku pogardy.
Z tego rozdziału wyłazi, zresztą niestety, polski kompleks wobec Rosji, ZSRR.
Dokładniej powiedziałbym kompleks polskiej inteligencji, która nie potrafi
przełamać myślowych stereotypów. (…) Nie mogę też zaakceptować określenia, iż
do rąk dwunastoletniego wówczas Artura trafiały z Polski „gazety jeszcze
komunistyczne”. (s. 69). Skąd takowe mogły się wziąć w Polsce, zastanawiam się,
gdyż pracowałem w ówczesnej prasie i jako żywo nie pamiętam ani gazet „komunistycznych”,
ani samego „ komunizmu”. Może żyliśmy w innych Polskach?
Warto do tych zarzutów pokrótce się odnieść. Określenie „sowiecki” stosowane było
powszechnie w II Rzeczpospolitej a także w czasie II wojny światowej. Dopiero w
1947 zastąpiono je słowem „radziecki”. Nad tym, żeby wraże określenie „sowiecki”
albo „Sowieci” nie pojawiało się w prasie czuwała cenzura. Tak więc stosuję to
słowo z rozmysłem. Nie wiem też, co niewłaściwego ma być w stosunku polskiej
inteligencji wobec ZSRR. Część tej inteligencji dzięki towarzyszom radzieckim wylądowała
kiedyś w katyńskich dołach, a gazety wychodzące w PRL przez ponad czterdzieści
lat nie zająknęły się, kto był za to odpowiedzialny. Od czasu jak napisałem
książkę, to znaczy od 2011 roku, Rosja dostarczyła mi szereg argumentów, żebym
mógł przełamywać swoje myślowe stereotypy. Raport Anodiny, pozaszywane szmaty w
ciałach ofiar ze Smoleńska, zajęcie Krymu, wojna w Donbasie, wybudowanie
pomnika Stalina w Jałcie, a nade wszystko
były agent KGB jako lider państwa i idol sporej części rosyjskiego
społeczeństwa – myślę, że powinienem pozbyć się swoich sowieckich fobii… To
prawda, że ogół prasy pod koniec 1989 nie był już komunistyczny. Ojciec
dwunastoletniego Artura nie otrzymywał jednak w pracy „Gazety Wyborczej” ze
znaczkiem Solidarności w winiecie, ale organ PZPR „Trybunę Ludu” opatrzoną
hasłem „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”. Zatem nie tylko żyliśmy z Eugeniuszem Kurzawą w innych Polskach, ale nadal w nich żyjemy. Na szczęście Eugeniusz
Kurzawa ma prawo z sentymentem wspominać swoją młodość w PRL, a ja mam prawo użyć słowa
„sowiecki” w swojej książce. I niech tak już zostanie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz